Coornhert leefde in een tijd van oorlog en strijd om het ‘ware’ geloof, van onrecht en intolerantie. Het lijkt onze tijd wel!

Coornhert was een van de mensen die een proteststem liet horen en hier een visie tegenover stelde. Een visie over een rechtvaardige samenleving, op basis van de gelijkwaardigheid van mensen en van wederzijds respect en over de noodzaak van vrijheid en tolerantie. En dit alles vanuit het besef en de erkenning van de menselijke waardigheid. Coornhert was zijn hele leven een belangrijk verdediger van gewetensvrijheid, religieuze tolerantie en vrijheid van meningsuiting. Voor onze tijd kunnen we van deze denkbeelden veel leren, met als opdracht deze waarden blijvend in onze samenleving te verankeren.

De volmaakbare mens
De kern van het denken van Coornhert is dat de mens al hier op aarde door eigen toedoen en Gods genade een goed en volkomen (‘volmaakt’) mens kan worden. Mensen zijn niet geboren in zonde, maar in goedheid. Zij zijn niet voorbestemd tot eeuwige zaligheid of verdoemenis, maar hebben de vrije wil voor het goede te kiezen.

Coornhert wijst ook de weg naar deze ‘volmaaktheid’. Ieder mens moet moeite doen om te weten te komen wat nodig is om als een goed mensen te leven. Kennis en zelfkennis zijn het kenmerk van de ware wijsheid, aldus Coornhert. Bezit je die, dan kan je al je handelen toetsen aan wat hij de gouden regel noemt. Dit is het oeroude en universele beginsel van de wederkerigheid, dat in alle grote wereldreligies te vinden is: ‘wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’, of positief geformuleerd: ‘behandel de ander zoals je zelf behandeld wilt worden’. Deze gouden regel veronderstelt de essentiële gelijkheid van mensen en geeft daarmee een gedragscode van wederzijds respect. We hebben niet alleen de plicht  de ander als gelijke te behandelen, maar ook het recht door anderen zo behandeld te worden.    

Sterk verbonden met zijn opvattingen over volmaakbaarheid van de mens, waren voor Coornhert drie kernwaarden: vrijheid, gelijkheid en tolerantie. Hier streed hij zijn hele leven voor. Het maakte hem niet uit of gewetensdwang en intolerantie van katholieke of van calvinistische zijde kwamen. Hij bestreed ze! 

‘Recht maar dwars’ is Coornhert genoemd. Maar ook is op hem van toepassing: ‘onbemind en onbekend’. Bij velen tijdens zijn leven onbemind, na zijn dood lang in vergetelheid.

Coornhert in onze tijd
In het kader van het Coornhertjaar 2022 willen we graag bereiken dat meer mensen zich de vraag stellen: hoe humaan zijn we zelf, als individu en als gemeenschap? En in hoeverre brengen we Coornherts denkbeelden in de praktijk? Misschien kan Coornhert u hierbij inspireren.

In hedendaagse termen gaat het dan vaak om gastvrijheid versus afkeer tegen buitenlanders, om verdraagzaamheid versus (verbaal)geweld, om respect versus het gebrek daaraan, om omarmen versus verstoten en uitsluiten, om de erkenning van gelijkwaardigheid versus discriminatie en racisme, om gematigdheid, bescheidenheid en terughoudendheid versus maar wat roepen en kwetsen. En uiteindelijk om praktische naastenliefde, uit respect voor de medemens versus egoïsme en de ander slechts tolereren uit opportunisme of om de lieve vrede te bewaren.

Meer over de ideeën van Coornhert over vrijheid, gelijkheid, tolerantie en de samenhang daartussen en hoe hij door zijn opvattingen in conflict kwam met de calvinisten én de katholieken leest u hier.